KARAR Gazetesi’ne yazan Gelecek Partisi İktisat Siyasetleri Lideri Kerim Rota “2018’de verilen ekonomik vaadin yıldönümünde, dört yılda borcumuzun ve fiyatların dörde katlanmasına maruz kaldık” vurgusunu yapıyor. Bu haber makaleden alıntıdır.
19 Haziran Pazar günü Cumhurbaşkanı’nın “24’ünde bu kardeşinize yetkiyi verin, ondan sonra faizle, şunla bunla nasıl uğraşılır göreceksiniz” demesinin dördüncü yıldönümünü olacak. 24 Haziran 2018 seçimlerinin en ses getiren vaadi olan bu kelam, sanırım Tansu Çiller’in 1991 seçimlerindeki “Her konuta iki anahtar” kelamıyla birlikte hafızalardan hiçbir vakit silinmeyecek. Her iki vaadin sahibi de biliyorsunuz “ekonomist” olduklarını vazifeleri boyunca sıkça tekrarladılar. Bu nedenle son 25 yılda ekonomistlerin prestijinin azaldığına ve ortalama yararlarının öbür meslek kümelerinden daha süratli düştüğüne neredeyse eminim, lakin bu türlü bir bilgi yayınlanmadığı için ispatlayamam.
DÖRT YILDA KUR ŞOKU
Faiz ve “şunla bunla”dan kastedilen dövizle uğraşılırken gördüğümüz ise dört yılda dört kur şoku oldu. Birinci kur şokuyla 2018 Ağustos ayında karşılaşsak da Merkez Bankası (TCMB) faiz artışı ve mali sıkılaşmayla istikrara kavuşabildik. İkincisiyle pandemi sonrası “128 milyar dolar” skandalının derinleşmesinin akabinde Kasım 2020’de karşılaştık. Bu defa hem faiz hem de prestij artırmak gerektiğinden, faizi artırırken damat bakanın da feda edilmesi gerekti. Üçüncü ve en ağır kur şokunu Aralık 2021’de doların Türk lirasına karşı 18’e yükselmesiyle yaşadık. Son kur şokunu da içinde yaşadığımız günlerde yaşamaktayız. Ne yazık ki bu sefer krizin birkaç ay ötelenmesi için masaya konulan formüller bile artık ışıldamıyor.
Aslında bugün yaşadığımız kur şoku Aralık ayındaki üçüncü şokun devamı sayılır. Birinci iki kur şoku akabinde yanlışlar kısmen kabullenilmiş ve deva aranmıştı. Meğer Eylül 2021’den bu yana başta FED olmak üzere büyük Merkez Bankaları faiz artışının ve bilanço küçülmesinin bağlantısını yapmaya başlamıştı. Buna karşın Türkiye yalnızca üç ayda dünyada kendi parasına en fazla negatif faiz uygulayan ülke pozisyonuna geldi. Aralık 2021’de ortaya çıkan kriz, AK Parti’nin “alışılmadık” siyasetlerine devletin kefil edilmesiyle yalnızca ötelenmişti. Bugün ise halının altı doldu taştı.
DÖRT YILDA DÖRDE KATLANAN DERTLER
Dört yılda ortaya çıkan dört kur şokunun sonucunda birçok yükümlülüğümüz ve fiyatlar da dörde katlandı.
TÜİK, fiyatların bu periyotta 2,7 kat arttığını söylediği için işi olanlar fakat bu civarda artırım aldılar. Halbuki birebir periyotta dolar 3,7, akaryakıt fiyatları 4,6, kredi borcumuz 5,4, konut fiyatları ise 4,4 katına çıktı.
Sonuçta geliri yetmediği için daha çok borç alan, devletin kendisinden daha süratli aldığı borcu da üstlenen, bir araba yahut konuta ulaşma hayali bile kalmayan milyonlar bu vaadin altında ezildikçe ezildi.
2018 öncesi kıt kanaat geçinenler açlık hududunun altına itilirken, bugün artık karı-koca mesleğini yapmaya yeni başlamış bir doktor çift bile yoksulluk sonunun altında hayata başlamak zorunda.
FAİZ İLE DÖRT DÖRTLÜK BALAYI DÖNEMİ
Faizlerle nasıl uğraşıldığı da ortada. Muhtemelen iktidarın siyasetleriyle en çok maksat aldığı “faizciler” açısından bu dört yıl adeta “dört dörtlük balayı” devri oldu. Enflasyon 2,7 kat artarken toplam borç stoku ve ödenmemiş faizlerin toplamı 4,1 katına çıktı. 2017 yılında 57 milyar TL olan kamunun faiz ödemeleri bu yıl 240 milyar TL olarak bütçelendi. Gerçekleşmenin bu meblağın üstünde olacağı da şimdiden belirli. Buna bugüne dek yalnızca altı ayda 160 milyar TL’yi geçtiği hesaplanan kur muhafazalı mevduata Hazine ve TCMB’nin ödeyeceği meblağlar da dahil değil.
DÖRT ÜLKE DÖRT SONUÇ
Şu soruyu sorduğunuzu duyar üzereyim. “Her şey bu kadar mı makus? Cumhurbaşkanımız 2018 yılında bu vaatleri verirken dünyada pandemi ve Rusya/Ukrayna savaşı üzere büyük krizlerin olacağını nasıl bilebilirdi?”
Bu soru sıkça “çürük” olmayan medyada da lisana getiriliyor. Pandemiye karşın iktisadın aslında güzel yönetildiği ve öbür ülkelerin bizden çok daha makûs durumda olduğu yazılıp çiziliyor.
Gerçekten de yalnızca Türkiye’deki datalar üzerinden konuşmak haksızlık değil mi? O vakit gelin kısa bir memleketler arası karşılaştırma da yapalım. Bunu da yazının favori sayısı “dört” ülke için yapalım.
Karşılaştırmayı yaparken derecelendirme kuruluşu Fitch’in bu vaadin verildiği Haziran 2018’de bize benzeri halde notladığı kimi ülkelere bakacağız. Bunlar Türkiye ile bir arada Brezilya, Hindistan ve Güney Afrika.
Görüldüğü üzere Türkiye’nin notu üç kere düşürülürken, Güney Afrika’nın iki sefer düşürülmüş. Hindistan ve Brezilya’nın notu ise dört yıldır değişmemiş.
Tabii kimi iktidar temsilcilerinin tabiriyle Fitch, “fiçliğini” yapmış olabilir. Bu nedenle analizimizi “dış mihraklar tarafından fonlanan” derecelendirme kuruluşlarının dışında da yapalım.
2018 başından bu yana Türkiye ülke risk priminde derin bir negatif ayrışmaya uğramış. Dört yıl evvel bu dört ülke de neredeyse tıpkı risk sınıfında görülürken bugün Türkiye bu ülkelere nazaran dış borcuna artık %5-%6 daha fazla faiz ödemek zorunda. CDS keşke kimilerinin zannettiği üzere yalnızca bir finansal piyasa enstrümanı olsaydı. Meğer CDS tıpkı vakitte dış dünyaya ödediğimiz faizleri belirlediği için iç kaynaklarımızla dış kreditörlere transfer edilen fiyatı gösteriyor.
Peki sizce bu ülkelerde yaşayanlar Haziran 2018’den bu yana ne kadar birikimli enflasyona maruz kalmış olabilir?
Bizde dört yıllık birikimli oluşan %167 enflasyona karşı öteki ülkelerde oluşan en yüksek enflasyon %29 ile Brezilya’da.
Dört yılda dolar Türk lirasına karşı %275 kıymet kazanırken Real’e karşı %32, Güney Afrika randına karşıysa %18 kıymet kazanmış.
KRİZLERİN YARI ÖMRÜ
Karşılaştırma yaptığımız ülkeler pek de güzel yönetilen ülkeler olarak tanımlanamaz. Hiçbiri yıllardır istikrar ve barış içinde yaşayan bir İskandinav ülkesi de değil.
Yukardaki görünüme bakınca dört yılın sonunda keşke üstte ismi geçen ülkeler kadar bile “kötü” yönetilmiş olsaydık dememek elde değil. Bu ülkelerin siyasetçilerinin emsal yanları çok olsa da, bu datalar kurumsallaşmış iktisat kurumlarının ve sağlam Merkez Bankalarının ne büyük fark yaratabildiklerini ortaya koyuyor.
2018’de verilen ekonomik vaadin yıldönümünde, dört yılda borcumuzun ve fiyatların dörde katlanmasına maruz kaldık. Tekrarlayan krizlerin yahut şokların yarı ömürleri genelde kısalır. Karşılaşacağımız bir sonraki krizin dört dörtlük kusursuz bir fırtınaya dönüşmesi artık yüksek mümkünlük. Bu nedenle önümüzdeki devirde 1990’ların baş döndüren enflasyon-devalüasyon çukuruna tekrar düşmemek için son talihimiz gelecek yıl yapılacak olan “ya daima ya hiç” seçimleri.
Köşeye sıkıştık: CDS, Fed & sermaye denetimleri | Atilla Yeşilada
Mayıs bütçesinde rekor fazla süreksiz vergi ve ÖTV sayesinde
TÜSİAD: Yoksullaşarak büyüyoruz / Erdoğan: Kapımızı çalamazsın
