Pandemi şartları evet tüm dünyayı olduğu üzere bizi de etkiledi. Bu birtakım şeylerin mazereti olabilir, kabul. Ekonomiler daraldı, iş kayıpları yaşandı, öncelik iktisattan sıhhat alanına kaydı. Bunların hepsi hakikat.
Ama bu yaşananlar yalnızca bizim için mi geçerliydi?
Bana nazaran bu süreçte ülkeler ortasında farklar oluşmasına neden olan şey; meselelere yaklaşım şekli.
Bunu belirleyen de olağan ki ülkenin geçmişten gelen idare anlayışının ortaya çıkardığı sonuçlar…
Sözü çok uzatmadan kısaca hatırlayalım; pandemi ilan edildikten sonra güçlü, gelişmiş ülkeler ne yaptı; önemli bir mali genişleme, vatandaşa ve şirketlere karşılıksız verilen hibe halinde destekler…
Dolayısı ile bütün bu dertlerin yaşandığı devirde öncelik mümkün olduğunca halkın refah seviyesinin korunması oldu.
Bizde süreç nasıl işledi? Bireylere ve güç durumdaki küçük işletmelerle, zati kredi ve faiz yükü altında ezilen gerçek kesim temsilcilerine ne verildi? KREDİ… Kimilerine da yapılandırmalar yapıldı ve yapılmaya devam ediliyor.
Tabi haksızlık etmeyelim az da olsa bir periyot hibe şekli takviyelerde oldu. Ancak gereksinim seviyesi ile verilen takviyeler kıyaslandığında hiçbir yaraya merhem olmadığı da açık.
Bu ortada aylarca kapanmak zorunda kalan bilhassa hizmet dalında yer alan firmalar ve çalışanları aslında mevcut mali durumları nedeniyle krediye erişmekte de zorlandı.
Özellikle 2020’nin yaz aylarında verilen bu krediler nasıl verildi hepimiz biliyoruz; enflasyondan düşük faizler oranları ile ve etkin rasyosu uygulaması yoluyla bankaları kredi vermeye zorlayarak.
Sonuç; evet 2020 yılını tüm dünya küçülerek tamamlarken Çin ile birlikte olumlu büyüme ile tamamladık. HORMONLU BÜYÜME…
Peki bu ülkemize, insanlarımıza ne getirdi? Borçlanma arttı, cari açık vermeye devam ettik, enflasyon arttı ve günün sonunda faizler arttı. Bu ortada Merkez Bankası rezervlerimiz de negatif…
2021 birinci çeyrekte de ekonomimiz %7 büyüdü.
Ama kime büyüdü? Ekonomimizin büyümesinin ne manaya geldiğini tartışmak için kimi sorular soralım;
- Ekonomi büyüdü, işsizlik azaldı mı?
- Büyüme toplumun tüm kısımlarına homojen dağıldı mı?
- İnsanların refah seviyesinde bir gelişme var mı?
- İleriye dönük beklentilerde olumlu bir değişim kelam konusu oldu mu?
- Toplam refaha bir katkı sağladı mı?
Ekonominin sıhhat durumunu yalnızca büyüme sayıları üzerinden tanım etmeye çalıştıkça öteki bütün problemleri halının altına süpürmeye devam ettik.
Önemli olan günübirlik, süreksiz tahliller peşinde koşmayı bırakmak ve yapısal sorunların üzerine gitmek. Bunları saymaya gerek yok, zati herkes biliyor.
Faiz artış serüveni de Naci Ağbal’ın gidişiyle son buldu. Sorunlu ekonomik yapının daha da sorunlu hale gelmesinin miladı olarak kabul edebileceğimiz bir gelişmeydi bu!
Bir mühlet geçtikten sonra faiz indirmeye başladık, bu süreçte ise tüm dünyada enflasyon artmaya devam etti. Sonrası malum dünya ekonomileri ve merkez bankaları enflasyonla uğraş kapsamında sıkılaşma adımları atarken biz ise faizleri uzun müddettir sabit tutuyoruz.
Ama bu yalnızca siyaset faizi için bu türlü. Neden mi? Zira kamunun, gerçek kesimin borçlanma maliyetleri artmaya devam etti. Yani siyaset faizini enflasyonist ortamda sabit tutmak aslında gerçek iktisatta ve piyasada karşılık bulmuyor, tersine tam aksisi bir tesir ile maliyetlerin artmasına sebep oluyor.
Sonra Hazine ve Maliye Bakanı olarak Sn.Nebati atandı. Bu periyotta ‘ekonomi denetim altında’ bildirisi vermek ismine döviz kurlarına önemli bir müdahale geldi ve bu büyük bir muvaffakiyet olarak sunuldu.
Adına yeni iktisat modeli denen bir uygulamaya geçildi, KKM (Kur muhafazalı mevduat) usulü uygulamalar ile ‘Liralaşma’ stratejisi ortaya kondu.
Modelin temeli ise ihracatın artırılması, orta malı ve hammaddeye bağımlılığın azaltılması, ithalatın toplam dış ticaret içindeki hissesinin düşürülmesi ve bu sayede ülkeye girecek döviz ölçüsünün artması ile kur düzeyinin belli bir düzeyde tutulması ve bu yolla enflasyonun kalıcı olarak denetim altına alınması argümanlarına dayandırıldı.
Fakat bunun olması kısa vadede mümkün değildi. Zira Türkiye iktisadı maalesef ithalata dayalı bir tüketim ekonomisidir ve bununla birlikte sürdürülebilir bir yapı ortaya koymayan inşaata dayalı bir yanı da vardır.
Söz konusu modelde hammadde ve orta malına bağımlılığı azalmak için asgarî 5 yıldan 10 yıla varana kadar yapılması gereken bir dizi yatırım atılımı gerekir. Yani, yeni fabrika yatırımları, kapasite artırım çalışmaları, bunların türel ve finansal alt yapıları üzere süreçler vardır.
Yani bu modeli ortaya koyanların ‘6 ay sonra tesirlerini göreceksiniz’ demesi gerçekçi değildi.
Zaten kur seviyesinin korunması için rezervlerin tüketilmesi, KKM üzere uygulamaların bütçeye getirdiği ek yük, cds priminin önemli formda yükselmesi sonucu oluşan yüksek borçlanma maliyetleri, oluşan yüksek enflasyon yurt içinde kaybolan inancı daha da bozdu. Hasebiyle mevcut yapı içinde dolarizasyon sorunu çözülemedi.
Tüm bunların yanı sıra dünya ekonomilerinde yaşanan sorunlar ve artan güç maliyetleri, tedarik meseleleri, emtia tarafında yaşanan maliyet artışları tıpkı vakitte dünyadan da enflasyon ithal etmemize neden oldu.
Aynı vakitte kamunun, gerçek bölümün hem döviz borcu hem de bu borçların maliyeti arttı ve artmaya devam ediyor.
Sonuç olarak Türkiye’nin dövize gereksinimi var lakin dövizi yok. Mevcut siyasetlerin oluşturduğu riskler ve belirsizlik ortamı nedeniyle yabancı yatırımcı da gelmiyor. Birebir vakitte seçim sürecindeyiz ve mevcut iktisat siyasetlerinin daha rasyonel bir seviyeye taşınması üzere bir ihtimal de ufukta görünmüyor. Hatta devam eden süreçte krediler yoluyla büyüme ya da en azından daralmanın önlenmesine çalışılması üzere bir uğraş kelam konusu.
Tüm bu tabir edilenler önümüzdeki periyotta karşımıza şöyle bir fotoğraf çıkaracak üzere görünüyor; daha yüksek kur, daha yüksek enflasyon, ülke insanın alım gücünün daha fazla düşmesi, beklentilerin güzelce bozulması ve daha dolarize bir ülke…
Alışık olduğumuz ve hiç değişmeyen bir kısır döngü!
